Τοιχογραφίες / Ψηφιδωτά

Η Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Κύκκου, η οποία ιδρύθηκε περί το τέλος του 11ου αιώνα επί των ημερών του βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, εδρεύει στην ορεινή περιοχή Τροόδους στο βουνό του Κύκκου. Θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια στον ορθόδοξο κόσμο. Κέντρο πνευματικό με πλούσια και σημαντική προσφορά στα γράμματα και τις τέχνες, συντηρεί και διατηρεί μια πλούσια συλλογή από αρχαία αντικείμενα, εκκλησιαστικά είδη, εικόνες, χειρόγραφα, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, χαλκογραφίες, κοσμήματα και άλλα κειμήλια από την πολιτιστική κληρονομιά του νησιού και όχι μόνο.

Μέρος των κειμηλίων αυτών σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο της Μονής, το οποίο λειτουργεί με σύγχρονες προδιαγραφές και εγκαινιάστηκε το Μάιο του 1998. Το Μουσείο υποστηρίζεται από τα Εργαστήρια Συντήρησης Έργων Τέχνης (εικόνων, τοιχογραφιών, ψηφιδωτών, χειρογράφων, ξυλογλύπτων και άλλων εκκλησιαστικών αντικειμένων). Τα εν λόγω εργαστήρια αναλαμβάνουν τη συντήρηση έργων τέχνης από τις συλλογές της Μονής και περιστασιακά από άλλες συλλογές.

Συνεχιστής της πλούσιας κληρονομιάς της Μονής, σε όλους τους τομείς, είναι ο Ηγούμενός της και Μητροπολίτης Κύκκου και Τηλλυρίας κ.κ. Νικηφόρος. Οραματιστής και λάτρης ο ίδιος των τεχνών και του πολιτισμού, εμπλουτίζει τη Μονή με θησαυρούς, ανακατασκευάζει, αναπαλαιώνει και συντηρεί τη Μονή και τα μετόχιά της, όπως τη Μονή του Αρχαγγέλου και το Μετόχι του αγίου Προκοπίου, στη Λευκωσία, τη Μονή του Σίντη και τη Μονή των Ιερέων στην επαρχία Πάφου κ.ά. Προκειμένου μάλιστα να προσδώσει συνέχεια στην παραγωγή έργων εκκλησιαστικής τέχνης, επέλεξε γνωστούς καλλιτέχνες, στους οποίους ανέθεσε την εκτέλεση εντοίχιων και φορητών ψηφιδωτών στην Κεντρική Μονή. Έτσι εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα στους εξωτερικούς τοίχους του μοναστηριού καλύφθηκαν με ψηφιδωτές θεματικές θρησκευτικές-εκκλησιαστικές παραστάσεις.

Κάθε μορφή τέχνης είναι φορέας κάποιων μηνυμάτων και κοσμοθεωριών. Η βυζαντινή μορφή τέχνης παρουσιάζει και το ιδιάζον να υπηρετεί το πνεύμα της Ορθοδοξίας. Γι’ αυτό αποτελεί και συστατικό της λατρείας της Εκκλησίας, άρα και πνευματικό γεγονός στη ζωή των χριστιανών.

Προκειμένου να διαφανεί η συνέχεια της εκκλησιαστικής καλλιτεχνικής παράδοσης της Μονής Κύκκου, παρουσιάζουμε με συντομία σύγχρονους καλλιτέχνες, οι οποίοι συνέβαλαν με τον τρόπο τους στο να διαμορφώσουν-ωραιοποιήσουν αλλά και να μεταμορφώσουν τους χώρους της Μονής σε μια διαρκή υπαίθρια έκθεση. Μέσα από το ταλέντο και την καλλιτεχνική τους δεξιότητα αποτύπωσαν με το χρωστήρα ή τις χρωματιστές υαλόμαζες την έκφραση της θεολογίας και του ορθόδοξου δόγματος.

Πιο κάτω παρουσιάζονται εν συντομία οι σύγχρονοι αυτοί καλλιτέχνες, οι οποίοι συνέβαλαν με τον τρόπο τους στο να μετακενώσουν τους χώρους της μονής σε μια διαρκή υπαίθρια έκθεση.
Αλέξανδρος Σάντης. Φιλοτέχνησε ψηφιδωτά σε φορητές εικόνες μερικές από τις οποίες κοσμούν το εικονοστάσιο στο Μετόχι του αγίου Προκοπίου. Τρία άλλα, ο Ιησούς Χριστός, η ένθρονη Παναγία και ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, φιλοξενούνται στα εργαστήρια συντήρησης του Μουσείου της Ιεράς Μονής Κύκκου. Στην είσοδο του Μουσείου της Μονής ιστόρησε την εικόνα της Παναγίας της Κυκκώτισσας που πλαισιώνεται με ξυλόγλυπτο ανάγλυφο. Επίσης, στον δρόμο που οδηγεί στο «Θρονί» της Παναγίας στη Μονή συναντούμε έργα του ιδίου.

Γεώργιος Κεπόλας. Κατασκεύασε μεγάλο σε διαστάσεις και πολυπρόσωπο εντοίχιο ψηφιδωτό στην αίθουσα διαλέξεων στη Μονή Αρχαγγέλου στη Λευκωσία, το οποίο ιστορεί την άφιξη στην Κύπρο της Αγίας Εικόνας της Παναγίας του Κύκκου, που σύμφωνα με την παράδοση, ζωγραφίστηκε από τον απόστολο Λουκά. Στο νότιο και δυτικό τοίχο της Μονής Κύκκου φιλοτέχνησε την καλυμμένη βεράντα και πάνω από τη νότια είσοδο ο καλλιτέχνης δημιουργησε μία σειρά παραστάσεων με θέματα από τις παραβολές και σκηνές από τη Βίβλο. Επίσης έργα του συναντούμε στον δρόμο για το «Θρονί».

Σώζος Γιαννούδης. Επένδυσε τους κίονες των αψίδων απέναντι από τη νότια είσοδο στην εσωτερική αυλή της Μονής, που εκτείνεται μέχρι και τη βόρεια πλευρά των αψίδων, με παραστάσεις και μετάλλια που εικονίζουν τους προφήτες. Στην εσωτερική είσοδο της αυλής τοποθέτησε την Παναγία και πιο πίσω την παράσταση με τον Ιησού. Στον ανατολικό τοίχο συναντούμε μεγάλη παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Πάνω ακριβώς από την Κοίμηση στην ανατολική βεράντα τοποθέτησε παραστάσεις, όπως αι Άγιαι Οικογένειαι, Φιλοξενία του Αβραάμ κ.ά. Σημαντικό, επίσης, έργο του καλλιτέχνη είναι το ψηφιδωτό της Δημιουργίας σε αψίδα στους κήπους του Μετοχίου αγίου Προκοπίου.

Παύλος Σαρφατής. Ανέλαβε την ανατολική και νότια εξωτερική είσοδο της Μονής Κύκκου. Επένδυσε με ψηφιδωτά τη νότια είσοδο του ναού. Έργα του ιδίου συναντούμε στην ανατολική και νότια πλευρά της Μονής, όπως η ιστόρηση της εικόνας της Παναγίας της Κυκκώτισσας στο εσωτερικό της νότιας εισόδου, η Σύλληψη της Θεοτόκου, η προσευχή της Αγίας Άννας και αρκετές διακοσμητικές παραστάσεις. Έργα του ιδίου υπάρχουν επίσης στο «Θρονί».

Κρίτωνας Μακρυγιάννης. Κάλυψε με έργα του το νότιο τμήμα απέναντι από το καθολικό της Μονής, με τη Σταύρωση να κυριαρχεί στη δική του σύνθεση, τη συγγραφή του βιβλίου της Αποκαλύψεως και άλλα.

Κώστας Χρίστου. Συμμετέχει με έργα του στο «Θρονί».
Είναι σημαντικό να αναφερθεί το γεγονός ότι η Μονή Κύκκου πρώτη εισήγαγε στην Κύπρο την κατασκευή ψηφιδωτών σε εξωτερικούς χώρους, ενώ σήμερα συναντούμε ψηφιδωτές παραστάσεις σε αρκετούς ναούς και μοναστήρια. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ξεκίνησε η υλοποίηση της δημιουργίας των ψηφιδωτών στη Μονή και σε εξαρτηματικούς χώρους της και μέχρι σήμερα έχουν κατασκευαστεί εκατοντάδες μέτρα, συμβάλλοντας και ενισχύοντας, εκτός των άλλων, και τη συνέχεια μιας μακρόχρονης παράδοσης.

Ασφαλώς στα ψηφιδωτά έργα, που είναι εκτεθειμένα σε ακραία καιρικά φαινόμενα, δημιουργούνται αρκετά σοβαρά προβλήματα με κίνδυνο τη βιωσιμότητά τους. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπου επιφάνειες αποκολλούνται από την τοιχοποιία και αιωρούνται επικίνδυνα, ή παρατηρούνται απώλειες ψηφίδων λόγω πτώσης, τις οποίες προκαλεί η υγρασία. Η μέριμνα της συντήρησης και διατήρησης των έργων αυτών έχει ανατεθεί στον συντηρητή ψηφιδωτών του Μουσείου μας Μένοικο Μενοίκου, που με το ζήλο και τις γνώσεις του στο αντικείμενο φροντίζει και επεμβαίνει σωστικά, όπου αυτό επιβάλλεται.